Deneme

Herhangi bir konu üzerinde, yazarın kesin yargılara varmadan, özel görüş ve düşüncelerini özgürce ortaya koyduğu fikir yazılarına deneme denir. Denemeler, genellikle sanat, bilim, kültür ve düşünce konularında yazılır. Deneme, adından da anlaşılacağı gibi, yazarın kendisine ilginç gelen bir konu üzerindeki yazı denemesidir.

Deneme Türünün Özellikleri

• Deneme bir düşünce yazısıdır ve öğretici bir metindir.
• Konu bakımından herhangi bir sınırlama yoktur. Her konuda deneme yazılabilir. Yazar, anlatımda ve konu seçiminde özgürdür.
• Kanıtlama, iddia etme ve okuyucuyu inandırma amacı yoktur.
• "Ben merkezli" bir yaklaşım vardır. Yazar, anlattığı konuyu "bence, bana göre" dercesine aktarır. 
• Yazar, kendi kendisiyle konuşuyormuş gibi yazar.
• Kişisel görüş ve düşünceler ön plandadır.
• İçten, samimi ve akıcı bir üslup kullanılır.
• Nurullah Ataç'a göre deneme "ben'in ülkesidir."
• Denemelere gazete ve dergilerde rastlanabileceği gibi, bağımsız kitap halinde toplanarak yayınlanmış biçimde de rastlanabilir.

 Deneme ile diğer yazı türleri arasında şu belirgin farklar vardır:

1. Deneme duyguya değil, düşünceye dayanır. Duygusallığa hiç yer verilmez.

2. Deneme bir araştırma ve inceleme ürünüdür. Denemede konular, diğer türlerde olduğu gibi, yüzeyden değil, derinlemesine ele alınır. Deneme yazarı olmak için, çok kuvvetli bir kültüre sahip olmak lâzımdır.

3. Denemede yazar kendisiyle tartışır. İşlediği konu üzerindeki çeşitli düşünceleri, kendi yorumunu da katarak ortaya koyar.

4. Toplumu yakından ilgilendiren konulara, denemelerle yeni bakış açıları getirilir.

5. Denemelerin dili de sohbet ve fıkradaki gibi samimi ve senli benlidir. Fakat denemenin dili, bu türlere göre, daha ağırbaşlı ve ciddidir.

6. Denemelerde nükteye pek yer verilmez. Konu seviyeli biçimde ele alınır.

Dünya Edebiyatında Deneme

Dünya edebiyatında bu türün kurucusu ve en büyük yazarı "Montaigne"dir. Monteyn deneme türündeki yazılarını Denemeler (Essais) adıyla 1580'de yayımlamıştır.

Monteyn'den sonra bu türün en önemli ismi İngiliz yazar "F. Bacon"dır. 

Batı edebiyatında bu türün diğer önemli isimleri: Andre Gide, Alain, Eliot, A. Camus

Türk Edebiyatında Deneme

Türk edebiyatında denemenin ilk örnekleri Tanzimat sonrasında verilmiştir. Denemenin asıl başarılı örnekleri Cumhuriyet döneminde verilmiştir. 

Önemli deneme kitapları şunlardır:

Bize Göre, Gurebahane-i Laklakan: Ahmet Haşim

Beş Şehir: Ahmet Hamdi Tanpınar

Karalama Defteri, Günlerin Getirdiği: Nurullah Ataç

Denemeler, Yokuşa Doğru, Düş'ün Payı, Edebiyat Konuşmaları: Suut Kemal Yetkin

Kültür ve Dil, Büyük Türkiye Rüyası: Mehmet Kaplan

Bu Ülke, Kırk Ambar: Cemil Meriç

Kaynaklar

11. Sınıf Türk Edebiyatı, Ekstrem Yayıncılık

11. Sınıf Türk Edebiyatı, Editör Yayınevi

LYS Edebiyat, Limit Yayınları