Terkib-i Bent

• Sözlükte terkîb “birkaç şeyi birleştirerek yeni bir şey elde etmek”, bend ise “bağlama” anlamına gelir.
• Terkib-i bent, gazel biçiminde kafiyelenmiş 5-10 beyitlik şiir parçalarının vasıta beyti denilen beyitlerle birbirine bağlanmasıyla oluşturulmuş bir nazım şeklidir.
• Aruz ölçüsüyle yazılır.
• Bent sayısı 5-15 arasında değişir.
• Gazel biçiminde kafiyelenmiş her bir bölüme "hâne" ya da "terkiphâne" denir.
• Bentleri birleştiren beyitlere "vasıta beyti" denir.
• Uyak düzeni aa-xa-xa...-bb-cc-xc-xc...-dd ya da aa-aa-aa...-bb-cc-cc-cc...-dd şeklindedir.
• Her bendin sonundaki vasıta beyitlerinin uyakları birbirinden farklıdır.
• Bentlerin sonundaki vasıta beyitleri farklıdır. Yani her terkiphaneden sonra vasıta beyti değişir.
• Her türlü konu işlenebilir. Ancak daha çok mersiye, münacaat, methiye, hicviye, sosyal konular, din, tasavvuf, felsefe, hiciv konuları işlenir.
• Bâki'nin Kanuni Mersiyesi, terkib-i bent biçimiyle yazılmıştır.
• Terkib-i bent Arap edebiyatında ortaya çıkmasına rağmen Arap şairleri bu nazım şekliyle şiir söylemeye pek rağbet etmemiş, Fars edebiyatında ise bu türde güzel örnekler ortaya konmuştur. Türk şairleri de bu türde manzume söylemeyi ustalık kabul etmişlerdir.
• Divan şiirinde bu nazım biçiminin en önemli temsilcisi Bağdatlı Ruhi'dir. Ayrıca Ziya Paşa'nın ona nazire olarak yazdığı terkib-i bent ünlüdür. 

Terkib-i Bent

Vardım seheri tâat için mescide nâgâh

Gördüm oturur halka olup bir nice gümrâh

Girmiş kimisi vah d ete almış ele tesbih

Her birisinin vird-i zebânı çil ü pencâh

Didim ne sayarsız ne alırsız ne satarsız

K'asla dilinizde ne Nebî var ne hod Allah

Didi biri kim şehhrimizin hâkim-i vakti

Hayr etmeğiçün halka gelür mescide her gâh

İhsanı ya pencâh ü ya çildir fukaraya

Sabreyle ki demdir gele ol mîr-i felek-câh

Geldiklerini mescide bildim ne içindür

Yüz döndürüp andan dedim ey kavm olun âgâh

Sizden kim ırağ oldu ise Hakk'a yakındır

Zirâ ki dalâlet yoludur tuttuğumuz râh

Tahkik bu kim hep işiniz zerk u riyâdur

Takliddesiz tâatiniz cümle hebâdur

(...)

Bağdatlı Ruhi

Günümüz Türkçesiyle

Bir sabah ibadet için mescide gittim, birçok yolunu şaşırmış

(insanın) halka olmuş (bir şekilde) oturduklarını gördüm.

Kimisi eline tesbih alıp bir köşeye çekilmiş, her birinin dilinden

düşürmediği tek söz kırk ve ellliydi.

Ne sayıyor, ne alıyor, ne satıyorsunuz dedim, kesinlikle

dilinizde ne peygamber ne Allah sözü var?

Birisi, şehrimizin valisi, halka iyilik etmek için her zaman

mescide gelir, dedi.

(Bu iyiliksever insanın) fakirlere bağışı, ya kırk ya elli akçedir,

sen de sabret bekle, çünkü o felek rütbeli emirin mescide gelme zamanıdır.

Mescide neden geldiklerini öğrenmiş oldum, sonra yüz

çevirip (yüzümü onlara dönüp) ey cemaat, öğrenin dedim.

Her kim sizden uzak olursa, Allah'a yakındır, çünkü sizin

tuttuğunuz yol, şaşkınlık, azgınlık yoludur.

Gerçek şu ki; bütün işiniz yalan ve gösterişten ibarettir,

sizler taklitçisiniz, ibadetiniz tamamen boşadır.

Terkib-i Bent

Pek rengine aldanma felek eski felekdir, 

Zîrâ feleğin meşreb-i nâ-sâzı dönekdir. 

(Dünyanın rengine pek aldanma, dünya yine eski dünyadır,

Çünkü dünyanın uygunsuz tabiatı dönektir.)

Yâ bister-i kemhâda, yâ vîrânede cân ver,

Çün bây ü gedâ hâke berâber girecekdir.

(İster ipekle döşenmiş yatakta, ister harap bir evde can ver,

Çünkü zenginlerle fakirler toprağa aynı şekilde [eşit] girecektir.)

Allah’a sığın şahs-ı halîmin gazabından,

Zîrâ yumuşak huylu atın çiftesi pekdir.

(Allah'a sığın uysal kişinin öfkesinden,

Çünkü yumuşak huylu atın çiftesi serttir.)

Yakdı nice cânlar o nezâketle tebessüm,

Şîrin dahi kasd etmesi câna gülerekdir.

(O kibarca gülümseme nice canları yaktı,

Aslanın can alması da gülerek olur.)

Bed-asla necâbet mi verir hiç üniforma?

Zer-dûz pâlân ursan eşek yine eşekdir.

(Özü kötü olan insanlara hiç giydiği üniforma [makam, yetki] soyluluk verir mi?

Altından yapılmış semer vursan eşek yine eşektir.)

Bed-mâye olan anlaşılır meclis-i meyde,

İşret güher-i âdemi temyîze mihekdir. 

(Mayası kötü olan içki meclisinde belli olur,

İçki insanın cevherini [özünü] ortaya çıkaran [ayırt eden] bir işarettir.)

Nush ile yola gelmeyeni etmeli tekdîr,

Tekdîr ile uslanmayanın hakkı kötekdir.

(Nasihat ile yola gelmeyeni azarlamak gerekir,

Azar ile uslanmayının [ise] hakkı dayaktır.)

Nâ-dânlar eder sohbet-i nâ-dânla telezzüz,

Dîvânelerin hem-demi dîvâne gerekdir.

(Cahiller cahillerin sohbetinden zevk alır,

Çılgınların yakın arkadaşlarının da çılgın olması gerekir.)

Afv ile mübeşşer midir ashâb-ı merâtib?

Kânûn-ı cezâ âcize mi hâs demekdir?

(Makam mevki sahibi olanlar af ile müjdelenmişler midir,

Ceza kanunu aciz olanlara mı mahsustur?)

Milyonla çalan mesned-i izzetde ser-efrâz,

Bir kaç guruşu mürtekibin câyı kürekdir.

(Milyonla çalan yüksek makamda başı dik dolaşır[ken]

Birkaç kuruşu zimmetine geçirenin cezası kürek mahkûmu olmaktır.)

Îmân ile dîn akçedir erbâb-ı gınâda,

Nâmûs u hamiyyet sözü kaldı fukarâda.

(İnanç ve din zenginlerde akçe oldu,

Namus ve hamiyyet [namusu korumak için gösterilen gayret] sözü fakirlerde kaldı.)

Ziya Paşa (1825 - 1880)

Kaynaklar

10. Sınıf Türk Edebiyatı, Palme Yayıncılık

10. Sınıf Türk Edebiyatı, Esen Yayınları

LYS Edebiyat, Limit Yayınları

İslam Ansiklopedisi

http://www.siirparki.com/ziyapasa6.html